روز ۵۵۹

مقطع دوم راهنمایی درسی داشتیم به اسم «دستور زبان فارسی» که متفاوت از درس ادبیات بود. کتاب جداگانه ای هم داشت. معلم درس، جوانی بود کوتاه قد و لاغر اندام با موی پرپشت و صورت جمع و جور که چشمان درشت و لبخند کشیده اش را به زحمت در خودش جا داده بود و دو گوش برگشته مثل دو تکه گل رس که مجسمه ساز با عجله و بدون ظرافت آنها را دو طرف جمجمه بچسباند از میان موی سر بیرون زده بود. تن صدای بالایی داشت و با سرزندگی و حرکات بی وقفه و آونگی دست صحبت میکرد. قبل و بعد از کلاس ها با قدم های بلند و سریع، عجولانه از میان دانش آموزهای نخودی راهنمایی زیگ زاگ می رفت و راهرو را از اتاق دبیران تا اتاق کلاس ها طی می کرد.

آن طور که تعریف می کرد، دوست کم و بیش صمیمی نویسنده و شاعران معروفی مثل غزوه و امیرخانی بود. وبسایتی هم داشتند به اسم نون والقلم که داستان های کوتاه عمدتا با مضمون جنگ در آن منتشر کرده بودند. علاقه و انگیزه اش برای نویسندگی و تلاش آن برای انتقال به دانش آموزان چیزی نبود که بتوان به راحتی در معلم های آموزش و پرورش یافت. ما انتظار داشتیم یا حداقل پیش بینی می کردیم که او هم مثل باقی معلمها سر کلاس حاضر شود و کتابش را باز کند، صفحه را اعلام کند، نامی را ببرد و از او بخواهد متن را روخوانی کند، هر از گاهی با بی میلی از جا برخیزد و گچ را بردارد و کلمه ای روی تخته بنویسد و تا جای ممکن از دست سوالهای دانش آموزان در برود و کلاس را به هر زحمت که شده به انتها برساند تا صدای رستگاری زنگ تفریح همه مان را از ۱ ساعت دیگر اتلاف وقت نجات بدهد، و البته او هم از این قاعده ی دانش آموزی مستثنا نبود که با نیامدنش قند توی دلمان آب کند چرا که حالا فرصت این را داشتیم که راهی حیاط مدرسه بشویم و ۱ ساعتی فوتبال بازی کنیم. اما او تصمیم گرفته بود که معنایی تازه در این یک ساعت های بیهوده بدمد، تصمیمی که با طنزی تلخ همیشه با تشر و سرتکان دادن های نارضایتی اکثر دانش آموزان پاسخ داده میشد، درست مثل آن لحظه که در کلاس اجتماعی یا تاریخ یا دینی یک نفر جرات میکرد دست بلند کند و از معلم سوالی برآمده از کنجکاوی اما بی ربط به متن درس بپرسد تا هدف خشم و اعتراض های بقیه قرار بگیرد که «وقت کلاس را نگیر و بگذار کتاب زودتر تمام بشود». تصمیم او این بود: کلاس در دو قسمت برگزار میشود، برخی از جلسه ها به خواندن کتاب می پردازیم، و برای باقی جلسات یک مسابقه ی داستان نویسی برگزار میکنیم. بچه های کلاس در گروه های دو الی سه نفری در مقابل هم قرار می گیرند. هر هفته یک نفر از یک گروه داستان کوتاهی می نویسد و به همراه هم گروهی ها آن را ویرایش میکند. در کلاس داستان را می خواند و گروه مقابل باید هر طور که شده از واو به واو داستان ایراد بگیرد و آن را نقد کند. نقد ویرایشی، دستور زبانی، ادبی و خلاصه هر مشکل ملا نقطی که می توان به آن فکر کرد. در عوض گروه نویسنده باید در برابر نقدها پاسخگو باشد و علاوه بر آن به نقاط قوت داستان هم اشاره کند، و در نهایت لیست نقاط قوت در برابر نقد ها امتیاز گروه ها را تعیین می کند.

من با ۲ دانش آموز بی حال و تنبل همگروه شدم، که نه علاقه اش را داشتند نه حوصله اش را و نه اراده اش را که سر نوبت، داستانشان را بنویسند. در مقابل، مثلا گروهی داشتیم متشکل از ۳ نفر خوش ذوق و خوش قلم و زرنگ، که رمان می خواندند و زنگ های تفریح طبقه ی منفی یک با سال بالایی ها می گشتند و از کلیدر و قیصر امین پور و گادفادر ماریو پازو حرف می زدند. گروه ما البته در نقد کردن و ایراد گرفتن خیلی هم بد عمل نکرد، اما هر ۳ نوبت داستان نویسی به دوش من افتاد. برای داستان دوم و مقابل آن گروه چغر ماریو پازو خوان بود که تصمیم گرفتم طنز بنویسم. به یاد ندارم چطور این ایده به ذهنم رسید اما داستان در باره ی دو مارمولک بود. دو «خزنده» به اسم رومئو و ژولیت. داستان در باره ی رومئو بود که عشق بی دریغ ابراز میکند اما ژولیت حوصله ی این «خز بازی» ها را ندارد. در واقع ژولیت که از پدری خزنده و مادر جونده به دنیا آمده بود یک خزنده ی واقعی نبود، وگرنه که خزنده ها عاشق خز بازی هستند. خلاصه که رومئو یک روز به کوره ی ژولیت سر می زند، جایی که خانواده ی ژولیت زندگی می کنند. رومئو می نشیند زیر پنجره ی کوره و شروع می کند به بلغور کردن شعری عاشقانه اما ژولیت از کوره در می رود و به رومئو می گوید برود گم بشود. رومئو می پرسد کجا؟ و ژولیت پاسخ میدهد «هر جهنم دره ای که می خواهی برو.» رومئو هم که از این درخواست گیج شده، بعد از مدتی تفکر دره ی غربی جهنم را انتخاب می کند و رهسپار آنجا می شود... ادامه ی داستان از خاطرم پاک شده و به یاد ندارم سرنوشت رومئو چه شد. اما یادم می آید داستان بازخورد مثبتی داشت و گروه منتقد را به دردسر انداخت. مثلا یادم می آید به کلمه ی «خز بازی» ایراد گرفتند و گفتند این واژه زیبنده ی متن داستانی نیست اما معلم دفاع ما را پذیرفت که گفتیم این استفاده ای هجو از کلمه ای هجو و بی معنا در یک متن طنز رادیویی ست و ایرادی ندارد که نویسنده با این واژه شوخی کرده. و این را هم یادم می آید که آن داستان سبب شد بعدها وبلاگم را «خزنده» نام گذاری کنم... و این را هم یادم می آید که معلم بخاطر برگزاری این مسابقه و «تمرکز نداشتن روی کتاب درسی» از طرف والدین و از کانال مسئولین مدرسه مورد پرسش و مواخذه قرار گرفت و اگر درست خاطرم باشد سال بعدش از مدرسه رفت.

بخشی از علت بیان این ماجرا یادآوری خاطرات شیرینی از گذشته بود، و اندکی هم تاسف بابت نظام تحصیلی که چنین فعالیت هایی در کلاسهای درس با این واکنش ها مواجه می شود، فعالیت هایی که هنوز هم اثراتش همراه ما مانده، وقتی که داستانی می خوانیم و متنی به رشته ی تحریر در می آوریم، وقتی که ناخودآگاه چشممان زمختی های متن را به دام می اندازد و قلممان سعی میکند آن را با ظرافت ترمیم کند. اما دلیل اصلی که امشب این خاطره را به یاد آوردم، خواندن متنی در اینترنت بود که تصادفی به آن برخورده بودم. ماجرا از این قرار است که یک اکانت ترامبلر به اسم writing prompts هر از چندگاهی شروعی چند جمله ای از یک داستان کوتاه را می نویسد و از بقیه می خواهد آن را تکمیل کنند. یکی از داستان ها با این ایده شروع می شود که «یک روز حین درست کردن ساندویچ تست، مواد را به طور تصادفی طبق سمبلی شیطانی برای احضار شیطان روی نان می چینید و یک شیطان در آشپزخانه ی شما ظاهر می شود...» توصیه می کنم این داستان را که با عبارت Occult sandwich نام گذاری شده بخوانید. دو سه اکانت این داستان را یکی پس از دیگری ادامه داده اند، هر کدامشان از ادامه ی داستان نفر قبل. داستان بسیار لذت بخش و بامزه بود، با طنزهایی از جنس دست انداختن ایده ها و واقعیات جدی. در کامنت ها هم نوشته بودند که این داستان بیشتر از نیمی از سریال های آبکی این روزها ارزش خواندن و دیدن دارد و اگر فیلمی بر اساس این داستان ساخته شود حاضرند مبلغ گزافی هم بابت بلیت بپردازند.

کتاب شهرهای ناپیدای کالوینو را چند روز پیش دوباره آغاز کردم و این بار با علاقه ی تمام ادامه اش دادم. به عقیده ی من داستان چه بلند چه کوتاه، از هر ژانری که میخواهد باشد، خواسته یا ناخواسته باید پیغامی را دنبال کند. منظورم این نیست که نویسنده برود بالای منبر و درس اخلاق بدهد و شما داستان های کلید اسرار بخوانید. خواندن یک داستان خوب در عین سرگرم کردن، شما را چند صفحه یکبار به فکر فرو می برد، گاهی لحظاتی از زندگی خودتان را به خاطرتان می آورد و تا سالها و شاید هم تا همیشه برای شما یادآوری می شود، و شما هم بخش هایی از آن را ناخواسته با عبارت «به قول فلان کتاب» برای دیگران نقل می کنید. چگونه ممکن است هم بالای منبر نرفت و هم پیغامی را (حتی به ناخودآگاه) دنبال کرد؟ خب، پاسخ همین سوال است که نویسنده ی خوب را از بد جدا می کند، و مهمتر آنکه این فرآیند هرگز ارادی و آگاهانه نیست و نخواهد بود. کالوینو اما برای من یک استثناست و برای همین هم هست که بیشتر از هر نویسنده ی دیگری رمزآلودگی قلمش را دوست دارم. کالوینو داستانی نقل می کند که در نگاه اول گویی هیچ تماسی با هیچ بعدی از زندگی تان و افکارتان ندارد. اما حین خواندن آن بیش از هر داستان دیگری لذت می برم و البته با گذشت زمان بیشتر و بیشتر آن را کشف می کنم. و بیش از هر اسم دیگری میگویم «به قول کالوینو». اگر بخواهید داستانی از کالوینو را روزنامه وار برای کسی تعریف کنید مجبور می شوید تمام کتاب را با جزئیات تعریف کنید، چون هیچ خلاصه ای از داستان نیست که بتوانید از دل کتاب بیرون بکشید و غیبت بخش های دیگر کتاب به آن ضربه ی جدی نزند. حین خواندن شهرهای ناپیدا به این فکر می کردم که این استثنا چه معنایی دارد. کالوینو چطور داستانی می گوید بی نهایت غریب و اگزوتیک، و در عین حال لذت بخش، و این بوم سفید چطور چارچوب افکار بعدی قرار می گیرد وقتی که خودش در وهله ی اول یک فکر آشنای منسجم ندارد. امشب با خواندن داستان عجیب ساندویچ شیطانی و لذت کودکانه و خالصی که از آن بردم به این فکر کردم که شاید واقعا درست می گویند که فارغ از هر ایده و تاثیر و پیغامی، آدم قصه دوست دارد. چرا داستان رومئو و ژولیت بهترین داستان گروه داستان نویسی ما بود، و چرا با خواندن چند خط از داستان ساندویچ شیطانی متوقف نشدم؟ شاید به همان دلیلی که با خواندن چند خط اول داستان اول کمدی های کیهانی متوقف نشدم، و به ویژه با خواندن چند خط اول کتاب «اگر شبی از شبهای زمستان مسافری» که مثال بارز این حقیقت است. قصه گفتن و قصه شنیدن لذت بخش است، و اگرچه سن من چندان به دور کرسی نشینی و قصه های پدربزرگ قد نمیدهد اما احتمالا بزرگترها تایید کنند که در امتداد زمان تجربه ای لذت بخش و تکرار نشدنی گم شده.

روز ۵۵۸

به هنگام تغییر، فارغ التحصیلی، اسباب کشی، تغییر شغل، حسی داریم شبیه به تشویش، که حتی اگر تغییر، خود رخداد مثبتی باشد، مثل لایه ای از غبار درخشش شادی و امید را کم فروغ میکند. با خاطرات شیرین و مسیر پیشرفت پیش روی در هم می آمیزد و مدت زمانی درونمان جا خوش میکند، تا اینکه مشغله ی جدید و اندکی هم گذرزمان رقیقش کند.تغییر تنها تابعی از واقعیت زنده بودن و زنده ماندن و گذر زمان است، و رخداد آن ارتباط چندانی با کیفیت و کمیت زندگی ندارد. شاید اگر جیبمان پر باشد یکی دو خانه ای کمتر عوض کنیم، اگر چهره ای برای ملاقات بعد از کار داشته باشیم دیرتر به فکر رفتن از شهر بیافتیم... اما بعید میدانم دفتر زندگی کسی خالی از حداقل چندتایی درام تراژیک تغییر باشد. همین که زنده ایم و همین که در یک خط مستقیم بی رحمانه به جلو هل داده میشویم، یعنی با این حس بیگانه نیستیم. هیچ کداممان.

و من هم استثنا نبوده ام. در این دو سال بیشتر از چوب خطم هم تغییر چشیده ام. اما این بار داستانی متفاوت بود، و اندکی شگفتی با خود به همراه داشت، و اندکی هم تفکر، کمی هم علاقه برای نوشتن درباره ی اینکه علت و منشاش این حس چه میتواند باشد؟ شاید توضیح را بتوان در همان ایده ی قدیمی یافت که ما آرامش خاطر را در عادت و تکرارمی یابیم. اینکه در روزمرگی هراس رخداد غیرمنتظره را نداریم. به امید دیدن دوباره ی درخت های جلوی خانه، ایستگاه های قطار و اتوبوس، و میز و صندلی اتاق کار، همانگونه که روز قبل ترکشان کردیم، از خواب بیدار می شویم، افکار و جنب و جوش ما، به هر دلیل که باشد، بر بستر امن الگوها جاری می شوند، و دیگر معمایی برای کشف کردن وجود ندارد. اما این آیا تمام ماجراست؟

فردا صبح که از خواب بیدار شوم و کتری برقی را روشن کنم و لباسهایم را از جلوی در بردارم و نیم لیوانی چای بنوشم و صبحانه ام را از دست ماه بانو بگیرم و از خانه بیرون بزنم، از همان مسیر همیشگی ۷ ماه اخیر وارد ایستگاه مترو می شوم و منتظر آمدن متروی همان خط همیشگی می شوم، اما چند ایستگاهی زودتر از قطار پیاده می شوم و منتظر اتوبوسی میمانم که نهایتا من را به ساختمان یکی از موسسه های فرانهوفر می رساند، احتمالا جلوی درب ورودی همکارهایم را ملاقات کنم و وارد ساختمان شویم تا به ما خوش آمد بگویند، اطلاعات لازم و وسایل جدید را تحویلمان بدهند و بعد از آن به سوپروایزر بپیوندیم. امروز بعد از دوسال حضور در سنتر هلمهولتز وسایلم را از اتاق جمع کردم و روی میز آفیس موسسه قراردادم، قهوه آماده کردم و چند دقیقه ای در محوطه ی مشرف به دشت سرسبز و استادیوم آلیانز روی نیمکت نشستم، و بعد از آن هم به سمت گیت ورودی راه افتادم و کارتم را تحویل دادم. چند ماه پیش بود که سوپروایزر از موقعیت جدید کاری اش رونمایی کرد، و ایده ی انتقال گروه مان به فرانهوفر را مطرح کرد. از لحاظ فعالیت ها و روند کاری مان تغییر چندانی رخ نمیداد، و هرچه بود هم به باور همه مان مثبت بود. ما می بایست همان روند کنونی را ادامه میدادیم، به تمام کردن پروگرم دکترایمان میپرداختیم، پروژه های جدید را با همدیگر شریک میشدیم و نیم نگاهی هم به بزرگتر شدن گروه میداشتیم، اما حالا به جای رد شدن از گیت سفید رنگ هلمهولتز و پیاده روی ۵ دقیقه ای و رسیدن به ساختمان چوبی آی سی بی، باید با اتوبوس ۶۲ به ساختمان شیشه ای و ۱۰-۱۵ طبقه ای مرکز شهر می رفتیم و در اتاق های جدید روبروی همدیگر می نشستیم. نیمچه برخوردی که با آدمها داشتیم حالا شامل چهره ها و صداهای تازه میشد.

این تغییر به هیچ وجه قابل مقایسه با دفعات قبلی نیست. همکارها همان هستند، و فعالیت ها همان. ماهیت کار تفاوتی نخواهد کرد. حتی بزرگترین بخش این تغییر، که مکان فیزیکی موسسه و اتاق کار و میز و صندلی است هم متاثر از قرنطینه ی ۱ ساله و محدود شدن رفت و آمد ها کاملا رنگ باخته. به قول بقیه فقط سربرگ چرکنویس هایمان و آدرس ایمیل مان تغییر میکند. حتی برای به سرانجام رساندن برخی کارهای نیمه تمام، یک قرارداد میهمان با موسسه ی قبل امضا کردیم و هر زمان نیاز باشد به آفیس سر میزنیم. اما هنوز هم این حس چسبناک خاکستری احوالاتم را حتی اندک لحظاتی درگیر خودش کرده. قبل از سفر به مونیخ و تخلیه ی خانه مان در تهران، هر چند ساعت یک بار از اتاقهایی که خالی و خالی تر میشدند عکس می گرفتیم، و همینطور زمانی که درب را قفل کردیم و بیرون زدیم. این «شام آخر» ها به ازای هر بندی که ما را به شهر و آدمهایش زنجیر می کرد تکرار شد، خانه، محله، دوستان، همکاران... ایستگاه های دم کرده و پرازدحام مترو خاطرات ۱۵ ساله را توی صورتم پرت می کردند و حالا من باید به ازای هر ایستگاهی که «آخرین بار» از آن رد می شدم، لحظه ای بیشتر توقف می کردم، نگاهی به در و دیوارش می انداختم، و آنگاه اجازه ی گذر داشتم. کیوسکی که هر از چندگاهی از آن قهوه می گرفتم، و چهره ی سرایدار ساختمان که بعد از بیش از ۲۰ سال دیدن هزارباره ی خنده و خستگی و شادابی و فرسودگی اش... این ها ادامه داشت تا زمانی که بعد از پیاده شدن از هواپیما همه ی اجزای فضا خبر از تازگی میداد، و دیگر هیچ خیابان و ساختمانی برای تو خاطره ای به همراه نداشت و همه چیز صفحه ی سفیدی بود که صد البته تا چند سال بعد پر میشد از خطوط در هم تنیده که داستانها در خود حبس دارند.

این خداحافظی ها باز هم تکرار شد، حتی برای ترک کردن اتاقی که فقط برای ۲۰ روز بعد از رسیدن در آن سکونت داشتیم. و نه تنها برای کوتاه ترین ها تکرار شد، بلکه برای شیرین ترین تغییرات هم تکرار شد! خانه ی اول را، قوطی کبریت ۲۹ متری با همسایه های دیوانه اش و صدای دریلی که ۱ سال تمام گوشمان را پر کرده بود، بدون لحظه ای درنگ و افسوس ترک کردیم، اما این حس تشویش و غم جایش را در ذهن ما پیدا کرد. و ما باز هم مراسم شام آخر را تا آخرین سنت و عادت اجرا کردیم. برای آخرین بار به پارک نزدیک خانه سر زدیم و برای آخرین بار روی تخت دراز کشیدیم، برای آخرین بار عکس گرفتیم و حتی برای آخرین بار به همسایه های پرسروصدا در دلمان فحش دادیم. ظاهرا روانشناس ها اسمی برای این شام آخر ها دارند، closure، و اگر فیلم analyze this را دیده باشید احتمالا لحظه ای لبخند به لب تان آمده. بله، دقیقا همان کلوژری که برای بستن پرونده های باز زندگی نیاز هستند. آخرین خداحافظی و آخرین خنده... شگفتی ندارد که عوض کردن شهر و خانه، و خداحافظی با دوست و خانواده نیازمند کلوژر باشد. ولی همانطور که گفتم، این تغییر آخر، همانی که بخاطرش نهایتا باید چند ایستگاهی زودتر پیاده شوم، بازهم حس همیشگی را برانگیخت و طلب کلوژر کرد.

شاید پاسخ در همان چرخه ی عادت و روزمرگی ضروری باشد. خاطرات، تنبل و ترسو هستند. تا وقتی که فرصت زنده ماندن و پنهان شدن روی در و دیوار را داشته باشند هیچ وقت به سراغت نمی آیند، ولی همینکه اولین نشانه از ترک شدن را ببینند با عجز و لابه هجوم می آورند. و به دست و پایت آویزان می شوند تا تکلیفت را با آنها معلوم کنی. اگر ۱۰ سال هم در یک اداره کار کنی، تمام ۱۰ سال از پله ها بالا خواهی رفت و پایین خواهی آمد، و آخرین چیزی که ذهنت را مشغول خودش خواهد کرد، همین پله هاست. ولی حالا که میخواهی بروی، تک تک پله ها از تو می خواهند یکبار دیگر به آنها فکر کنی، و تو را از این می ترسانند که ممکن است فراموششان کنی. چه ترس بیهوده ای! چه کسی از فراموش کردن یک پله ی بی اهمیت غصه میخورد؟ اما خاطرات راهش را بلدند. خاطرات به تو تلقین می کنند که «این پله نیست که اهمیت دارد، مهم تویی هستی که مدت زمانی پله ها بالا و پایین کرده ای» و بعد پیشنهاد می دهند که «برای فراموش نکردن خودت هم که شده، یکبار دیگر، اما این بار با دقت و شمرده شمرده پله ها را طی کن» و با خودت زمزمه میکنی این آخرین باریست که از پله ی اول پایین می آیم، و حالا این آخرین باریست که از پله ی دوم پایین می آیم و این آخرین باریست که...

می بینی؟ مشکل ابعاد و کیفیت تغییر نیست. مشکل حتی خوبی یا بدی آن هم نیست. مشکل آنجاست که یکدفعه از خواب روزمرگی سراسیمه می پری و ضروری میبینی که برای صندوقچه ی خاطراتت قفلی دست و پا کنی. آیا این به این معناست که در روزمرگی فرو نرفتن و لذت بردن از تک تک لحظات مشکل را حل می کند؟ بعید میدانم. اولا مگر می شود در روزمرگی فرو نرفت و به پله ها و کاشی ها عادت نکرد؟ در لحظه زندگی کردن فقط به درد پوستر فیلم های هالیوودی و کتابهای زرد می خورد. بعد هم حتی اگر این ممکن بود، آیا زایش خاطرات بیشتر را به همراه نخواهد داشت؟ و دلبستگی و عادت بیشتر را، و هجوم سخت تر «یادش بخیر» ها را؟ شاید اصلا این اسمش مشکل نباشد. به قول همان استعاره ی کلیشه ای و رنگ و رو رفته ی کلاویه های سیاه و سفید پیانو، شاید زیبایی زندگی در همین پر شدن ترک های خوشبختی با غم چسبناک خداحافظی باشد. هزینه اش یک کلوژر ساده و مختصر هم است. چرا که نه؟ نهایتش می خواهی برای آخرین بار دستی به دیوار بکشی، و آخرین فنجان قهوه را برای خودت دم کنی. و میخواهی قدمی کند کنی و چند ثانیه ای به پشت سر نگاه بیاندازی. اگر این غم و تشویش ماندگار نباشد، بگذار رخ بدهد! ته تهش می شود یک عکس یادگاری، چه بهتر.

خانه ی موقت زمان آمدن مان به مونیخ، یک دشت وسیع و سرسبز با موسسه فاصله داشت. روزهای اول پیاده، و چند روز آخر با دوچرخه از وسط همین دشت به محل کار می رفتم. مرکز خریدی کنار همان دشت بود و کنار آن هم یک شعبه مک دونالدز. امروز کارتم را تحویل دادم و به جای سوار اتوبوس شدن، راهم را از وسط همان دشت گرفتم و نیم ساعتی پیاده روی کردم تا به مرکز خرید برسم و ماه بانو را یک بار دیگر آنجا ملاقات کنم. چرخی در پاساژی زدیم که تفاوت زیادی کرده بود، و بعد هم در همان مک دونالدز ناهار مختصری خوردیم. با یادآوری غروب های اولین پاییز و زمستان خوش می گذراندیم و به ژانگولر بازی من که منجر به پاره شدن کیف پتوی روتختی مان میخندیدیم. به او یادآوری کردم که این چرخه ی زندگی چه جالب، متقارن به سر جای اولش برگشت. قرینه با همان روزهای اول، از موسسه بیرون آمدم و دشت را طی کردم و به خانه برگشتیم و چند روز دیگر هم ماه بانو سفری به ایران خواهد داشت.

روز ۵۵۷

یک راه برای اندازه گیری فاصله با افراد و جامعه ی پیرامون، تلاش برای نوشتن و مکالمه داشتن هست. اگر افکار به سرت هجوم می آورند و در هم می پیچند و تو برای در میان گذاشتن بخشی از آن با دیگران احساس ناتوانی می کنی، پس شاید تو و افکارت انطباق چندانی با محیط پیرامونت ندارید! دلیلش میتواند هزاری باشد. شاید دغدغه ها متفاوتند، شاید مصلحتیست برای نگفتن، یا نشنیدن. این ۲ سال مهاجرت دلیل تازه ای به من داد برای لحظاتی بیشتر خاموش بودن، دلیلی که کشور عزیز و حکومت نامحترمش به من اعطا کرده: یک عذاب وجدان مضحک و در عین حال وحشتناک. جدایی از مردمی که زمانی شانه به شانه شان درد می کشیدم، ولی حالا باید پیش از هر خاطره ای که برای کسی تعریف میکنم یا عکسی که برای دوستی می فرستم، و به طبعش هر متنی که در اینجا پست میکنم، به تمام روزهای اخیر ایران فکر میکنم و از خودم این سوال غوطه ور در وسواس را می پرسم که ممکن است کسی بخاطر این حرفها نیمچه آهی بیشتر از حد معمول بکشد...؟ این سیب معروف ما هم تا پای مان را از ایران گذاشتیم بیرون هزار چرخ خورد و ۷۵۲ رخ داد و پاندمی آمد و داستان واکسن بر سر مردم آوار شد و رودها خشک شد و شهرها را سیل برد اعتصابات به هیچ گرفته شد به جانها سوء قصد شد و نیروگاه ها به نفس افتاد و گلوله ها اصابت کرد و درب های سلول چفت شد. و هر بار که با کسی صحبت می کردم انقدر سوال می پرسیدم تا با کلافگی توصیه کند کمتر اخبار را دنبال کنم و یک کلاغ چهل کلاغ هم می کنند و اصلا چکار به ایران داری و دنبال زندگی ات باش... شاید راست می گویند، شاید دلگرمی میدهند. مشکل اینجاست که یک چیزی در وجودمان که می شکند، دیگر تا مدتها لق می زند بلکه خودش مثل یک استخوان از ریخت افتاده جوش بخورد و تو هم به زندگی ات ادامه بدهی.

یکی دو ماهی می شود که بی وقفه مشغول به سرانجام رسیدن کارهای نیمه تمام موسسه هستم. مشغول نوشتن یکی از مقاله ها، مقاله ی دیگرمان به ددلاین رسید و چندشبانه روزی با یکی دو نفر دیگر عدد اضافه می کردیم و جدول تغییر میدادیم. بعد از ارسال مقاله، همکارهایم یک هفته ای در سواحل ایتالیا و جزیره ی ایبیزا غیبشان زد، و من کار مقاله ی قبل را از سر گرفتم. تشنج کاغذبازی های موسسه ی جدید را هم دارم که قرار است از ۱ سپتامبر به آنجا برویم. اتمام قرارداد فعلی و امضای قرارداد جدید، و برنامه های متفاوت... در این میان هم همکاران ترسشان گرفته بود که با این همه آدم جدید و تقسیم شدن گروه قرار هست چطور کارمان را ادامه بدهیم. این مدت خسته بوده ام اما پیش می رفتم. به ضرب و زور پیاده روی های هر از چندگاهی با ماه بانو، و کتابهایی که هر از چندگاهی در راه رفت یا برگشت سرم را به شیشه ی پنجره ی مترو تکیه میدهم و می خوانم شان. احساس میکنم دارم از صندوق ذخیره ی مبادایم خرج میکنم، از منبعی که به این زودی ها تجدید نمیشود. مشکل از کار کردن نیست، از تجدید قواهایی هست که دیگر اتفاق نمی افتد. گاهی اگر کمی طولانی تر به دیوار خیره بشوم، ترسهای ممنوعه راه به سطح پیدا می کنند. گاهی مرز بین هیجان همیشگی پیشرفت و کار با استیصال بیهودگی دیگر پیدا نیست. گاهی انقدر خسته ام که جز همین واژه های آبستره و به احتمال خیلی زیاد بی معنی، چیز دیگری برای نوشتن پیدا نمی کنم! مشکلی نیست. فقط یک کمی خسته ام. حل می شود. از شما چه خبر؟ امیدوارم حالتان خوب باشد. امیدوارم حالتان بهتر هم بشود.

روز ۵۵۶

- در پی ادامه ی واکسیناسیون و پایین آمدن آمار و بالا رفتن امید و فراموش کردن اوضاع و غیره، ما هم کمی مایل تر شدیم به گشت و گذار، و البته نوسانات روحی هم بی تاثیر نبود. این دو سه روز میرویم همان وست پارک همیشگی که البته این روزها سبزتر و درختانش انبوه تر و بوته هایش پر از شکوفه شده. وسعت دید بالای تپه را که همیشه از آن چشم به چشم انداز نیمی از شهر میدوختیم حالا شاخ و برگ درختان به کلی محدود کرده. اما کمی قبل تر مپز گوگل را باز کردیم و به قرعه ی شانس یکی از لکه های سبز روی نقشه را انتخاب کردیم و با یکی دوتا اتوبوس و مترو رسیدیم به آنجا. یک پارک جنگلی تقریبا به اندازه ی همان وست پارک و محدود تر از پارک دم خانه ی قبلی، اما بکر تر و وحشی تر بود. رودخانه داشت و درختانی با ریشه های بیرون زده از خاک، و دشت پر از قاصدک و زنبورهای ولگرد، و یک جاده ی خاکی برای تردد ۲-۳ نفر شانه به شانه، و البته کمی قبل ترش یک رستوران + biergarten کنار رودخانه. متفق القول با ماه بانو بر این باور بودیم که دربند ورژن مونیخ را کشف کرده ایم. البته نه از بابت کوه و پستی بلندی ها و منوی رستوران، بلکه از بابت تخت و نیمکت های کنار رودخانه. به هوای همان رفتیم رستوران و فهمیدیم آن بخش متعلق به بیرگارتنش هست که هنوز بخاطر قرنطینه باز نشده و ما هم توی ذوقمان خورد، ولی نشستیم و یک پیش غذای مکزیکی و سیب زمینی سرخ کرده سفارش دادیم و نشستیم زیر بارانی که ۲ دقیقه بعد باریدن گرفت.

- دور سوم دانشجو گرفتنمان چند هفته پیش شروع شد. ۴۰ درصد از کاندیداها ایرانی اند. ۱۴ نفر از ۳۳ نفر.  با هر بار دیدن اسم ایرانی یک بار ذهنم برمیگردد به شبهای توی وبسایت دانشگاهها گشتن و اپلای کردن و پذیرش و گرفتن ویزا و فروش وسایل و خرید بلیت و خداحافظی و فرودگاه. یکی دو روز پیش نشسته بودم خلاصه ی مناظره های ریاست جمهوری را میدیدم. و امروز به ماه بانو میگفتم که این سالها حتی ژست صحبت در باره ی مهاجرت دانشجوها را هم نمیگیرند دیگر. اتفاقا برعکس. تازگیها در تلویزیون مد شده حرف از این می زنند که اگر ناراضی هستی برو... ایکاش میدانستند وزن این فعل چقدر است.ایکاش میدانستند همین سه حرف این فعل امری یک روزی روی سرشان بدجور خراب می شود. چه بسا همین الان هم شاهد بقایای مدفون زیر آوارها هستیم...  کنار ایستگاه اتوبوسی که بعد از پیاده شدن مترو از آنجا به موسسه میروم یک ستون سنگی بزرگ هست که معمولا پوشیده می شود با پوسترهای تبلیغاتی. چند روزی هست یک پوستر زده اند با عنوان «what is my city». هر از چندگاهی که اتوبوس دیر میرسد می ایستم و کاغذها را میخوانم. یکی شان با دستخط بی رمق نوشته Traurigkeit «غم»

روز ۵۵۵

چند وقت پیش کتاب «شهرهای ناپیدا»ی ایتالو کالوینو را گرفتم و شروع کردم به خواندن. جذبم نکرد. خیلی عجیب بود... یا بهتر بگویم، غیر منتظره. کالوینو، جزو حداقل ۳ نویسنده ی مورد علاقه ی من، کتاب شهرهای ناپیدا، جزو حداقل ۳ کتاب برتر او... قبل از آن، از بین ۷-۸ کتابی که سال قبل خواندم فقط ۲ تایش سای فای نبود. یکی خاطرات یک گیشا، یکی هم هنر رانندگی در باران، که آن هم نقل داستانی بود از زبان یک سگ. آخرین سریالی غیر سای فای هم که دیدم برمیگردد به چند ماه قبل که با ماه بانو وضعیت سفید میدیدیم. از آن به بعد سریال ها یا مثل دارک و travelers سفر در زمان بودند، یا مثل بایوهکرز و orphan black در مورد ژنتیک و بیوانفورماتیک، یا مثل altered carbon و سری love death + robots در مورد رباتها و انتقال آگاهی و چیپ های داخل مغز. هیچ وقت اینطور در خواندن و تماشا کردن به افراط سای فای نیافتاده بودم که الان بتوانم حدس بزنم موقتی است یا نه، ولی شاید نشانه ی این باشد که دیگر حوصله ی زندگی روتین امروزی را ندارم! حداقل نه وقتی که میخواهم استراحت کنم و افسار افکارم را بدهم دست تخیل یک کارگردان یا نویسنده. تازه این وسط یک اتفاق جدید دیگر هم افتاد. من عادت دیدن صدباره ی بعضی از فیلم ها را همیشه داشتم، اما هرگز یک کتاب را دوبار نخوانده بودم. این عطش سای فای آنقدر شدید بود که ۳ تا کتاب خوانده شده توی این ژانر را دوباره خواندم. چرا بد باشد؟ بالاخره اگر اصل بر لذت بردن باشد چرا که نه. فقط سریال های یکی دو سیزنی سای فای نتفلیکس می ترسم که هر روز یکی شان بیرون می آید و بیشترشان هم کنسل می شود، و یکهو به خودم بیایم ببینم مثل تخمه شکستن افتاده ام توی دور دیدن اینها.

نه خیلی بی ربط به این موضوع، کتابی که این چند وقت میخوانم از sean carroll فیزیکدان هست با عنوان the big picture: on the origins of life, meaning, and the universe itself. یکی از تاک هایش در گوگل را دیدم و موضوع صحبتش برایم جالب بود. گیرا و لذت بخش هم صحبت میکند. این چند فصلی که از کتاب خوانده ام هم تا حد خوبی مطابق با انتظاراتم بوده. موضوع قابل تاملی دارد. خلاصه اش که میخواهد بگوید ما مفاهیمی را ابداع میکنیم نه چون در آنتولوژی ما جزء ضروری ای هستند بلکه فقط بخاطر سادگی در فکر و گفتار ما. مثلا میدانیم که چیزی به نام میز جزو واحد های سازنده و غیرقابل تجزیه ی این دنیا نیست، اما از آنطرف برای صحبت کردن درباره ی آن جسم کذایی، در مورد تمام اتم ها و مولکول های سازنده اش حرف نمی زنیم، بلکه خیلی ساده می گوییم میز. مشکل آنجایی شروع می شود که یادمان برود میز واحد غیرقابل تجزیه ی سازنده ی این جهان نیست، و سعی کنیم در باره ماهیت و منشاء ش فکر کنیم. نمونه اش در دنیای فیزیک می شود جاذبه، که تا قبل از نسبیت عام باور داشتیم یکی از ارکان اساسی جهان است ولی بعد فهمیدیم می توان آن را با خمیدگی فضا-زمان توضیح داد، و الی آخر... نمیدانم در ادامه ی کتاب به مفهوم آگاهی هم بر میخورم یا نه، اما پیش پیش خودم فکر میکردم که این تفسیر چقدر به کمک فهم آگاهی می آید. بگذریم... وقتی پاراگراف را شروع کردم داشتم فکر میکردم چند خطی در باره اش بنویسم ولی الان خسته شدم. باشد برای بعد. کتاب خوبی هست، توصیه می شود. شاید اگر چشم تیزبینی برای خواندن متون فلسفی داشته باشید، نپختگی اش توی ذوقتان بخورد، ولی با این دانش که نویسنده اش فیزیکدان هست و طرح موضوع هم قرار نیست به اندازه ی یک متن فلسفی ابسترکت باشد، می توانید از آن لذت ببرید.

تازگی ها نوشتنم نمی آید. نه بخاطر یکنواختی زندگی، بیشتر بخاطر اینکه تعمق را فراموش کرده ام انگار. وگرنه که یک زمانی از ترک دیوار هم داستان در می آوردیم...